FLAK-stellingen

Na de capitulatie werd de Vliegheide Soesterberg onder Luftwaffe leiding uitgebouwd tot volwaardige Fliegerhorst.
De Fliegerhorst Soesterberg groeide zo al snel uit tot een van de drukst bevlogen vliegvelden in Nederland. Bij de status van Fliegerhorst hoorde ook een bijpassende luchtverdediging.

Op luftwaffebases van deze omvang waren vele luchtafweerkanonnen (Flieger Abwehrkanonen: Flak) op het veld alsmede in de omgeving opgesteld. Zo waren er doorgaans 2 batterijen met lichte Flak en 2 à 3 batterijen met zware Flak voor de vliegveld verdediging aanwezig. Het lichtere geschut in de vorm van snelvuurkanonnen ( 2 cm t /m 3,7 cm) was op hoger gelegen terrein (o.a.De Stompert) of op houten geschuttorens te vinden. 

Houten geschuttorens voor lichte Flak-geschut (Einheitsstand für Leichte Flak). Fotograaf onbekend, Particuliere collectie Deze stonden op meerdere plekken aan de rand van het vliegveld. Onder andere een paar in Soesterberg-noord, één bij Beukbergen en meerdere bij Den Dolder. Er was een specifiek ontwerp voor deze torens, maar in de praktijk week men bij bouw ter plekke af. Torens rond Soesterberg hadden een verblijf op de grond onder de toren, met een bakstenen schoorsteen langs de zijkant omhoog. De reden van het plaatsen van Flak-geschut op dit soort torens, was dat ze een beter zicht- en schootsveld hadden boven bomen en bebouwing uit. Bijgaande foto is een kaal exemplaar ter illustratie van de constructie. In de praktijk waren ze volledig gecamoufleerd met camouflagenetten.

Er kon ook ergens tijdelijk Flak opgesteld worden. Bij de opening van het Wehrmachtsheim in Soesterberg, november 1941, werd op het naastgelegen voetbalveld extra Flak in stelling gebracht. 

De Flak soldaten moesten uiteraard in actie komen als het vliegveld of doelen in de omgeving door geallieerde vliegtuigen werden bestookt. Ook overvliegende formaties van en naar doelen elders moesten onder vuur genomen worden.
Zware batterijen rond Soesterberg verrezen initieel op 3 locaties:

- Noordoost van het vliegveld bij de Soester Engh.

- West van het vliegveld bij Heidepark Bilthoven (later verplaatst naar Den Dolder).

- Zuidoost van het vliegveld op de Leusderheide.

Gezamenlijk bestreken zij alle windstreken om de vliegbasis.

Een dergelijke stelling bestond in de regel uit o.a. 6 opstelplaatsen voor de kanonnen, commandobunkers (Leitstände voor vuurleidings apparatuur: Kommandogerät met eventueel Funkmessgerät), munitiebunkers, onderkomens voor Flak soldaten,werkplaatsen, keuken en kantine en dergelijke. Daarnaast konden ook zoeklichten en luisterapparatuur deel uitmaken van de stelling. De 6 opstelplaatsen voor geschut waren doorgaans in een hexagonale vorm gearrangeerd. De vuurleiding was op 500 á 600m van het batterij middelpunt opgesteld. De Leitstände stonden in verbinding met het operationele commandocentrum (Gefechtstand) van de Fliegerhorst Soesterberg voor coördinatie tussen Flak en eigen vliegbewegingen. Verder moest de batterij zelf ook beschermd worden tegen beschietingen vanuit de lucht. Zodoende was er ook  2 cm geschut aan de batterij verbonden.Om sabotage tegen te gaan werden loopgraven, mangaten, MG nesten, en prikkeldraad versperring rond om de stelling aangebracht.

Uit documenten is af te leiden dat het aantal Flak soldaten in de zware Flak stelling Leusderheide op 04-10-42 rond de 150 man bedroeg. Vermoedelijk zaten hier ook Flak rekruten in opleiding bij.

Per kanon al 9 man aan Richtkanoniere, Ladekanonier, Munitionskanoniere en Geschützführer. Voor de vuurleidingsapparatuur was ook nog tussen de 5 en 12 man nodig (afhankelijk van het type apparatuur). Aan het hoofd van het geheel stond de Batteriechef. Het rouleren van personeel binnen de verschillende batterijen kwam ook regelmatig voor (zie Flakstelling Leusderheide). 

Tussen de bedrijven door werd er de tijd gevuld met tuinieren bij de geschutsopstellingen en het houden van dieren. Er ontstonden zo moes- en siertuintjes, soms compleet met vijvertjes. Op de Leusderheide hield het Flak personeel ook schapen, konijnen en worden op 27-07-42 zelfs 2 varkens aangekocht.

De Flak-Abteilungen rond Soesterberg vielen onder Flak-Regiment 111 als Flak-Grüppe Amsterdam. Later onder 19. Flak-Brigade welke organiek onder de 16. Flak-Division viel (zoals alle andere luftwaffe Flak eenheden in Nederland). Op 22 september 1944 is de Divisionsgefechtsstand van de 16. Flak-Division zelfs naar Huis ter Heide gekomen. Tot wanneer is niet bekend. Verantwoordelijk voor de opleiding van Luftwaffe Flak personeel in Luftgau-Kommando Holland was de z.g. Flakinspizient. Deze had b.v. in Amersfoort een school voor de Kriegsoffiziers-Nachwuchs opgericht. Hier werden minimaal 3 jaar lang cursussen aan Flak officieren gegeven. Op de foto links een Flak-militair voor de deur van de Kommandostab der Kriegsoffiziers-nachwuchs-schule der Luftflotte 2 te Amersfoort. Fotograaf onbekend. Collectie SLS39-45

Tevens is duidelijk dat er regelmatig stellingswisselingen tussen de verschillende batterijen uitgevoerd werden en manschappen tussen eenheden uitgewisseld werden. Een batterij kon ook voor een week of 2 naar Flakartillerie-Schiessplatz Harderwijk gestuurd worden voor extra training (zie Flakstelling Leusderheide). 

Uit gegevens van het Luftgau Kommando Holland van 5 maart 1943 is het volgende staatje bewaard gebleven:

Lg.Kdo. Holland

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Einheit                                               in jetziger Stellung seit                                  Gefechtstätigkeit

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1./155                                    31.01.43         Soesterberg                            5 mal

2./155                                    17.02.43         Soesterberg                            1 mal

4./155                                    29.02.42         Soesterberg                            keine

12./E.R.H.G.                          15.08.42         Soesterberg                            49 mal

1./667                                    15.07.42         Soesterberg                            1 mal

IV./5./155                               06-02-43         Soesterberg                            keine

(Met dank aan H. Timmerman)

De Stellingen:

Vliegveld

Op talrijke verschillende locaties op en om de Fliegerhorst bevonden zich ´leichte FLAK´-stellingen met 7,92 mm MG´s en 2 cm en 3,7cm kanonnen, alsook buitgemaakte Franse 2,5 cm Hotchkiss-geschut. Foto links: Jonge Duitse FLAK-soldaten in de zon op het vliegveld. Op het bordje links staat ´Soesterberg´. Fotograaf onbekend. Collectie SLS39-45 Een grotere 2cm Flak stelling bevond zich aan de rand van het vliegveld op een terrein tussen de Schoolweg, Landgoed Groot Sterrenberg en landgoed Beukbergen. Langs de Schoolweg stonden twee Flaktorens, aan de noordrand van landgoed Groot Sterrenberg bevond zich geschut in beddingen op de grond. Eromheen waren barakken. Hun kantine bevond zich in villa Klein Sterrenberg.

Op de Fliegerhorst was op verschillende punten de Reserve Flak-Batterie 15 VI (later Leichte Flak-Abteilung 845) te vinden. Deze hadden hun commandopost in Huis Ter Heide ingericht. Eenheden van deze batterij waren tegelijkertijd ook op Hilversum en Schiphol aanwezig.

Zware Luchtdoel stelling Soester Engh:

Deze stelling lag in de weilanden langs de Molenweg in Soest, 400m west van het station.

Op 29 Juni 1940 kwam de 261 Flakabteilung per trein aan in Utrecht, om rond Soesterberg zware Flakstellingen aan te leggen en te gaan bemannen. 1./261 ging direct door naar Bilthoven voor een stelling ten noordwesten van het vliegveld.. Een tweede batterij van 261 ging naar Soest voor een stelling ten noordoosten van het vliegveld. Een derde stelling kwam op de Leusderheide voor bestrijking van het zuiden.

De stelling te Soest werd gevestigd op de Eng. Dit is een groot agrarisch natuurgebied ten midden van het dorp Soest. In de eerste weken verbleven de manschappen in hun tentjes, terwijl ze zich bezig hielden met de aanleg van de stelling. In de graanakkers groeven ze met hout verstevigde geschutsopstellingen omringd met loopgraven. Ze timmerden houten barakken en een compleet ondergrondse schuilplaats. Die bestond uit een doorlopende gang langs 4 vertrekken; respectievelijk Flugmelderraum, Waffenraum, Tagesraum en Offiziersraum. 

Foto's onder van de aanleg van de stelling op de Engh. Op de achtergrond is Soesters landschap te zien, zoals onder andere de toren van de Oude Kerk aan de Torenstraat. 
      

In augustus was de stelling klaar. In September/Oktober 1940 vertrok de eenheid naar Zeeland. Onbekend is nog welke eenheid de bezetting op de Eng overnam. Bekend is dat de 12. Flak-Batterie Ersatz und Ausbildungs Regiment Hermann Göring vanaf augustus 1942 deze stelling bezet heeft, tot in ieder geval Maart 1943. Op dit moment is niet duidelijk welke andere batterijen er aktief geweest zijn.

Wel zijn er aanwijzingen dat er 7.5cm Flak M36(f) buitgemaakt Frans luchtdoelgeschut gestaan heeft, hetgeen kan duiden op een van de batterijen binnen Flak-Abteilung 155.

In de loop van de oorlogsjaren, waarschijnlijk loop 1942, werd met grotere kans op luchtaanvallen de stelling verstevigd. Het houtwerk werd vervangen door steen en beton. Op de luchtfoto van RAF onder is de verstevigde stelling te zien. Het wordt doorsneden door de Engweg. Aan beide zijde van dit weggetje lagen ondergrondse bunkers en houten barakken. De geschutsbeddingen werden ook in beton uitgevoerd. Behalve het geschut bevonden zich er ook munitie-opslag, zoeklichten en luisterapparatuur. In het midden lag een ondergrondse commandobunker en eveneens was er een schuil/verblijfsbunker met slaapruimtes en kantine. Het terrein met de geschutstellingen was afgebakend met een prikkeldraad versperring, waar langs de wacht liep. De omtrek van het complex had (al dan niet bewust ter camouflage?) een bastion-achtige vorm. Net ten noordoorsten van de stelling, buiten de prikkeldraadafzetting lag nog een grote ondergrondse schuilbunker, te zien op de foto als een zwart omlijnde rechthoek. Tevens was er een grote bovengrondse kantine en waslokalen voor de manschappen. Op de Lazarusberg, bij de Hellingweg, bevond zich nog een kleine lichte Flak-stelling. Hierin stond wisselend 2cm Flak en 3,7cm of 4 cm. Hoogstwaarschijnlijk was dit de bijbehorende bescherming van de zware Flakstelling.

Onder: Links een luchtfoto van de RAF van het complex. Rechts de stelling in tekening gevat door Dhr. T. Wassenaar. 
  

Volgens een bericht van het verzet stonden de kanonnen in betonnen fundamenten aan 1 kant van de doorsplijtende weg, en ondergrondse bunkers/onderkomens aan de andere kant. Dit soort rapportages waren overigens vaak onnauwkeurig. Feit is dat er in de stelling ondergrondse bunkers aanwezig waren, zoals op fotos te zien is.  Links: Zware Flak-kanon van 12. Flak-Batterie Ersatz und Ausbildungs Regiment Hermann Göring in de stelling op de Soester Engh, winter 1942-1943. De genoemde eenheid betrof een opleidingseenheid van het Hermann Goring Regiment. Na een eerste algemene soldatentraining in de Kromhout Kazerne te Utrecht, werden de rekruten ondergebracht bij operationele eenheden in de regio Utrecht-Hilversum-Amersfoort. Na verdere scholing en praktijkervaring, werden ze overgeplaatst naar front-eenheden. Op een foto hieronder exercitie nabij de Engh. Op de achtergrond het gebouw van Kindertehuis Trein 8.28, waar de soldaten ingelegerd waren. Tweemaal per dag marcheerde een kolonne van zo’n 50 man naar de batterij om de bemanning af te lossen. Tevens vorderde de Duitsers de nabijgelegen Nijverheidschool/Oude Technische school. Daarnaast een Flak-soldaat van '1. Zug' van de eenheid bij een ingang van een ondergrondse bunker op de Engh. (Alle 4 de foto's uit particulier fotoalbum. Collectie SLS39-45)

Volgens een ooggetuige was het het geschut op de Eng verantwoordelijk voor de fatale treffer op een Lancaster bommenwerper tijdens een zwaar bombardement op vliegbasis Soesterberg te 15 Augustus 1944. Een vleugel brak af het toestel stortte neer in de buurt van de Ernst Sillem Hoeve tussen Soest en Den Dolder.

Met dat het vliegveld September 1944 min of meer in onbruik raakte, vertrokken ook de kanonnen uit de Flakstelling op de Eng. Uit verzetsrapportages blijkt dat de stelling eind September – Begin Oktober 1944 leeg was. Een kleine Duitse bezetting bleef ter bewaking, maar in het laatste oorlogsjaar speelde de stelling geen rol meer. April 1945 werd het wel beschoten door Canadees artillerie, maar de Duitse artillerie (eveneens 8,8 cm kanonnen, maar dan als veldgeschut) stond op andere plaatsen in Soest opgesteld. In de buurt wonende Soester zochten bescherming tegen de granaatinslagen in de leegstaande ondergrondse bunkers op de Eng.

Ook net na de bevrijding werden de ondergrondse bunkers weer gevuld door Soesters, maar nu voor bevrijdingsfeesten. En vlak daarna betrok een Cabaret-gezelschap 1 van de ondergrondse bunkers. Vanaf midden juli 1945 hield het cabaretgezelschap ´De Molshoop´ onder leiding van Soester Benny Vreden elke avond voorstellingen. De voormalige kantine van de bunker deed daarbij dienst als theaterzaal, inclusief dansvloer, met ruimte voor 100 bezoekers. De voormalige slaapruimte deed dienst als kleedruimte voor de artiesten. Dit eerste seizoen duurde tot midden oktober 1945. De bedoeling was om het na een pauze daarna door te zetten, maar de boeren wilde graag het terrein weer in gebruik nemen. En zo geschiedde: Juli 1946 werden de bunkers opgeblazen en het hele terrein geschoond en geploegd om weer agrarische gebruikt te gaan worden. Heden ten dage herinnert niets in het landschap meer aan de bulderende kanonnen die er jarenlang hebben staan bulderen zodat de ramen van de nabijgelegen huizen aan de Molenweg trilden.  .

Foto onder: Bezoekers betreden de ingang van "De Molshoop". (Foto: Historische Vereniging Soest)

Zware Luchtdoel stelling Heidepark Bilthoven en Den Dolder:

Een kleine 2 maanden na de Duitse verovering was Soesterberg een groeiende actieve vliegbasis. Op 29-06-40 komt de 1ste Batterie van Flak-Abteilung 261 (1./261) per spoor op Utrecht Centraal station aan om een Flakstelling bij Bilthoven in te richten en te bemannen. Zij beschikten over het gerenommeerde 8,8cm luchtdoel geschut. Fotograaf onbekend, collectie SLS39-45 Al vóór deze eenheid was er zware Flak actief bij vliegveld Soesterberg, getuige het feit dat al op 17 Juni 1940 een Britse bommenwerper boven Soesterberg werd geraakt door Flak en vervolgens neerstortte bij Culemborg. Zie ook http://www.oorlogsslachtofferswestbetuwe.nl/crash-whitley-17-juni-1940.html

Op de foto links een Entfernungsmesser van 1./261 Flak Batterie in Flakstelling Heidepark, Juli 1940. In deze beginfase was de wandbetimmering van hout en let op de primiteve legering in tentjes op de achtergrond. Fotograaf onbekend. Collectie SLS39-45 Later worden er meer permanente bunkers en opstelplaatsen van beton geconstrueerd.  Er zijn aanwijzingen dat de eenheid Oktober 1940 naar Vlissingen ging, daarna naar Harderwijk en Februari 1942 weer naar Bilthoven kwam tot en met Oktober 1942. In de tussentijd is vermoedelijk 1./155 enige tijd gelegerd in de stelling.

Foto´s onder: 8,8 cm Flak-kanon en 2 cm Flak-kanon van 1./261 in veldstelling, Juli 1940 te Bilthoven, collectie SLS39-45.

Op 16-11-42 komt 2./155 naar Bilthoven. Die zaten voorheen sinds oktober 1941 in de stelling op de Leusderheide en verplaatsten zich na een paar weken schiettraining in Harderwijk naar de stelling in Bilthoven. Zij zijn dan nog met 7.5 cm Flak M36(f) kanonnen geoutilleerd. Wachtmeister Homeyer wordt "Chef des Stabes" in Ortskommandantur Bilthoven.
Op 22-12-42 viert de Batterie kerst in de stelling Bilthoven.
Begin 1943 worden voorbereidingen getroffen om de Flakstelling te verplaatsen naar een perceel noord van de Pleineslaan in Den Dolder ( 3,2 km van het vliegveld).

Waarschijnlijk hangt dit samen met de geplande komst van het hoofdkwartier van het 88 ste legerkorps naar Bilthoven. Hemelsbreed komt dit commando bunkercomplex op ca. 750m van Heidepark te liggen. Voor de nieuwe stelling in Den Dolder werd een heide en bosperceel uitgekozen aan de Pleineslaan. Ook hier verrijzen weer een groot aantal bunkers. Mogelijk zijn ook gevangenen uit Kamp Amersfoort (z.g. Kommando Soesterberg ) als dwangarbeiders voor graafwerkzaamheden ingezet. Het met steen verharde pad welke van de Pleineslaan richting de stelling loopt is ook toen aangelegd. Dit om het geschut (+/- 5 ton) en munitie te kunnen aanvoeren. Op 12 Februari 1943 verplaatste de batterij 2./155 zich van Heidepark naar de Pleineslaan. 

Foto onder: Luchtfoto van de stelling te Den Dolder, collectie SLS39-45

Uit een Feldpost brief weten we dat de 2./155 op 15-09-43 nog in Den Dolder lag.  Zij het dat ze inmiddels met 8,8cm geschut was uitgerust. Ze zouden in September een stellingwissel hebben naar Eindhoven, maar die werd afgelast. En zo bleven ze de rest van het jaar en vierde ze weer een kerstfeest in de inmiddels zo bekende regio van Fliegerhorst Soesterberg. In juni 1944 komen spionageberichten over de luchtafweerstelling aan de Pleineslaan in Engeland aan. Hierin wordt melding gemaakt van luchtdoelkanonnen met een looplengte van 2,5 meter barakken en afluisterapparatuur etc. Een toenmalig bewoonster van de Lassuslaan vertelde ons dat wanneer de batterij begon te vuren het gezin de kelder indook. Tevens beschreef zij dat er ook Russen in de Flak onderkomens verbleven. Ze vertelde o.a. " burgerlijke gordijntjes voor de ramen". En "soms zaten de soldaten in een kring en zongen zij prachtige Russische liederen die wij thuis konden horen". Waarschijnlijk waren dit z.g. Russische HiWi's (HilfsWillige) ex-krijgsgevangenen die bereid waren om in de Wehrmacht te dienen. Er werd bij de Luftwaffe Flak eenheden in toenemende mate gebruik gemaakt van HiWi's. In April 1943 had de batterij 10 'Russen' toegewezen gekregen. De Flakstelling aan de Pleineslaan wordt waarschijnlijk Spetember 1944 verlaten. De 8.8 cm kanonnen worden verplaatst naar een nieuwe stelling bij Utrecht. In Oktober 1944 wordt er door het verzet bij de stelling in Den Dolder nog 3 stuks 2cm kanonnen gemeld. In 1945 wordt er Flak op spoorwegwagons bij Den Dolder waargenomen, er worden geen activiteiten gemeld aan de Pleineslaan.

Onder, foto van een Flak 8.8 / 36 kanon in de Stellung Den Dolder in 1944

Zware Luchtdoel stelling Leusderheide:

Deze was geplaatst aan de Noordrand van de hei, op het terrein van het voormalige interneringskamp Kamp van Zeist. Gezien de huidige situatie was dat aan het einde van de Richelleweg op het gebied van het Bedrijventerrein en op- en afrit van de rijksweg A28. 

Op de RAF luchtfoto hieronder de betreffende stelling, die aan een uitgebreide wir war van kleine gebouwen bestond. De zuidelijke concentratie betreffen de geschutsoptellingen. De concentratie rechtsboven betreffen onderkomen, werkplaatsen en bijbehorende bouwwerken. De donkere rechthoeken linksboven zijn de contouren van de voormalige barakken van interneringskamp Van Zeist uit 1914-1918.

De stelling is vanaf Juni 1940 aangelegd en werd gebruikt door een eenheid tot die in Oktober 1941 vertrok naar Noorwegen om daar op te gaan in Flakbrigade 14. Het was deze eenheid die de stelling bedreigd zag door de grote heidebrand van 18 Aoril 1941. Zie foto onder:

Vanaf oktober 1941 vestigde batterij 2./155 zich op de Leusderheide voor ruim 1 jaar. Van deze eenheid is een ´Kriegs Weihnachten in Holland´-boekwerkje uit 1942 bewaard gebleven, met Jahres Chronik. Buiten de gebruikelijke Nationaalsocialistische propaganda en verheerlijking van het soldatenleven staan er nogal wat wetenswaardigheden in. Linker foto is van bovengenoemde eenheid in de tijd op de Leusderheide. Het betreft kanon Emil, de vijfde geschutsopstelling van de zes Beute 7,5 cm FLAK M36 kanonnen waaruit de batterij van 2./155 op de Leusderheide bestond. De 6 kanonnen hadden met het alfabet opeenvolgende codenamen: Anton, Bernhard, Caesar etc. Collectie SLS39-45

Een greep uit de gebeurtenissen, zoals bescheven in bovengenoemde boekwerkje:

10-01-42 Abschuss Fliegerhorst Soesterberg niet aan de batterij toegekend. 

13-01-42 Er gaan 49 man naar de zusterbatterij 1./155 instroom 46 rekruten. 

09-03-42 Eerste toegekende Abschuss bij Woesterhoeve. 

10-03-42 Onverwacht bezoek Kommandeur Flak-Regiment 111 Oberst Krziwanek(Johann)   

25-03-42 bezoek van de nieuwe Flakinspizent Ritterkreuzträgers Oberst Lichtenberger. 

27-03-42 Abschuss bij Zeist niet aan de batterij toegekend. 

20-05-42 Grote voorjaarsbezichtiging door Oberst Krziwanek. 

31-05-42 Abschuss  bij Zaltbommel, toegekend. 

26-06-42 om 01:43 s' morgens Abschuss IJsselmeer toegekend. 

28-06-42 Abschuss  Scheinflughafen Woudenberg, toegekend. 

06-08-42 Oberst Hartmann (Otto) nieuwe Kommandeur Flak-Regiment 111 bezoekt de stelling. 

11-08-42 Er vertrekken 44 man richting zusterbatterij 3./155. 

19-08-42 Höchster Alarmzustand, Invasionsversuch bei Dieppe. 

21-08-42 Abteilungsbefehl - 4 witte ringen aanbrengen op geschuts lopen. 

23-08-42 overplaatsing 16 man naar Schwere Flak-Batterie 4./428. 

01-09-42 Kommandeur van Flak-Abteilung 155, Major Thomasius tot Oberstleutnant bevorderd. 

20-09-42 General Siburg (Hans) Kommandierender General und Befehlshaber in Luftgau-Holland komt langs. 

04-10-42 Oberstleutnant Thomasius reikt aan 46 namen het Flakkampfabzeichen uit. 

10-10-42 Leutnant Kremer de Batteriechef reikt aan 26 man het Flakkampfabzeichen uit. 

19-10-42 Stellingswissel naar Harderwijk voor schiettraining, batterij 3./594 neemt de Leusderheide stelling over. 

Voor een gedetailleerd verslag over het neerhalen van de Vickers Wellington op 28 Juni 1942 zie Wellington 

De aflos-batterij 3./594 was in Oktober 1942 opgericht in Harderwijk. Op 5 Oktober werden ze operationeel in een stelling bij Fliegerhorst Deelen om 2 weken later te verkassen naar de stelling van 2./155. Ze komen onder commando van Stab 155. Ze vertrekken op 1 Februari 1943 weer naar Fliegerhorst Deelen. 2./155 is dan al weer terug van de oefenperiode in Harderwijk, maar hebben de stelling bij Bilthoven betrokken..

Foto links een 8,8 cm kanon in latere periode in de stelling op de Leusderheide. Inmiddels waren de geschutsopstelling vast geconstrueerd met betonnen munitienissen en kalkstenen scherfmuren. Bemanning bestond uit een Ersatz- und Ausbildungs-eenheid van het Hermann Goering Regiment. Foto: Collectie K. Stouten.

In 1943 en 1944 is de 16.Flak-Batterie HG (Hermann Göring) actief in de stelling. Deze eenheid behoorde tot het Ersatz und Ausbildungs Regiment HG en viel onder het III Bataillon met de 12. tot en met de 16. Batterie (zowel Artillerie als Flak). Deze opleidings eenheid leverde vervangende troepen voor de Division HG welke op meerdere fronten vocht. Batteriechef van de 16. was Oberleutnant Vogel. Op de foto links brengt hij de Hitlergroet aan zijn manschappen tijdens een medaille-uitreiking (foto collectie SLS39-45) Volgens een verzetsrapport waren in het nabij gelegen klooster St. Jan HG-troepen gelegen en ernaast stond aan het begin van de Richelleweg een verwijsbord met daarop Flak Batt. Vogel.

Foto´s hieronder: Nogmaals Oberleutenant Vogel en manschappen rusten te Soesterberg voor of na een vermoeiende trip (let op de volle uitrusting en koffers). Collectie SLS39-45

Samen met andere eenheden van de Ersatz u.Ausbildungs Regiment HG raakt ook de 16. Batt. HG verwikkeld in de gevechten in noord België en Nederland. Op 17-09-44 tijdens Market-Garden is de batterij in actie rond Turnhout en weet verschillende vliegtuigen uit de stroom van en naar de dropping gebieden neer te halen. 
De stelling aan de Richellweg kwam in September 1944 leeg te staan. Pas in April 1945 worden er weer meldingen gedaan van Flak-geschut aan de rand van de Leusderheide, echter niet in de stelling zelf. Verzetsrapportage melden 7cm Flak kanonnen aan einde Oude Tempellaan en in Kamp van Zeist. Volgens een Soesterbergse buurtbewoner stond er aan het einde van de Kampweg, net voorbij de woning Kampweg 102, een zwaar Duits kanon: een houwitzer die de Canadezen nabij Leusden zou moeten bestoken.

Es geht alles vorüber:

Zo ook voor de Flak bij Soesterberg. Uit een luchtalarm tabel van Soesterberg is af te leiden dat men tussen 1 januari en 8 maart 1944 al ca. 38 keer in actie moet komen. Een piekdag was 10 februari 1944 met zeer veel geallieerde vliegbewegingen en aanvallen van jagers op Soesterberg. Dit resulteerde in 4 keer alarm op een dag, de Flak- stelling in Den Dolder  wordt in meerdere " runs" onder vuur genomen. 8 maart 1944 was ongetwijfeld ook een drukke dag voor de Flak bemanningen, toen zowel in de ochtend als in de middag Fliegerhorst Soesterberg doelwit is van Amerikaanse B26 Marauder bommenwerpers. 15 augustus 1944 komt een tweede grote luchtaanval op de vliegbasis. Dit keer zijn het meer dan 100 RAF Lancaster en Halifax bommenwerpers die de aanval uitvoeren. Meerdere Luftwaffe-bases in Nederland werden die dag onder de codenaam " Butterscotch" gebombardeerd. Een Lancaster van het Canadese 428 squadron wordt door de Flak geraakt en stort even benoorden de vliegbasis neer. Vijf bemanningsleden vinden hierbij de dood. Een laatste grote luchtaanval vind plaats op 3 september 1944 wanneer 100 plus RAF toestellen hun bommen boven de Fliegerhorst lossen. Na deze acties is de rol van Soesterberg als Fliegerhorst uitgespeeld. De vliegende eenheden worden overgeplaatst, en daarmee ook het merendeel van het grondpersoneel.  Na Dolle Dinsdag en de aanvang van Market Garden, zijn de Flak-stellingen verlaten. Nu Nederland ook frontgebied geworden is, raken steeds meer Flak eenheden bij de grondgevechten betrokken. Zo vertrekken eenheden van de 155 Flak-Abteilung via Tiel naar het oosten van het land.

De Flakstelling op de Leusderheide is in de loop van tijd na de oorlog, al dan niet door menselijk toedoen, onder de grond verdwenen en in vergetelheid geraakt. Vrijwel geen enkel spoor was meer zichtbaar. Enkel tijdens graafwerkzaamheden kwam het verleden weer boven. Bij de aanleg van de A28 begin jaren 80 en de aanleg van de afrit Soesterberg en de carpoolparkeerplaats eind jaren 80 kwamen meerdere betonnen en bakstenen munitienissen tevoorschijn evenals vele witte kalkstenen scherfmuren. In die tijd was de periode 1940-1945 archeologisch nog niet interessant en zijn de overblijfselen alleen door lokale geïnteresseerden geregistreerd.
Bij de sanering van de grond voor het nieuwe industrieterrein aan de Richelleweg in 2011 kwamen wederom fundamenten van witte kalkstenen tevoorschijn. Door het saneringsbedrijf werden ze bestempeld als oninteressante na-oorlogse verstoring, maar door de kennis van SLS39-45 konden we ze overtuigen dat dit historische restanten uit de Tweede Wereldoorlog waren en is de Archeologische Dienst ingeschakeld. Naast restanten van bouwwerken werden ook meerdere Duitse afvalputjes opgegraven. Bij het verder bouwrijp maken van het terrein in 2013 kwamen nog twee halve-maan-vormige fundamenten tevoorschijn van geschutsopstellingen. Helaas zijn hier geen foto´s van.

Foto´s links: Een betonnen munitienis en vele scherfmuren van witte kalkstenen die tevoorschijn kwamen bij de aanleg van de A28-afrit Soesterberg. Onderste foto een bunker-restant die tot in de jaren 90 in het landschap verscholen zat. Foto´s R. de Mos.

Foto´s rechts: Fundament en gebouw-muren van witte kalkstenen en een bakstenen munitienis, opgegraven in 2011. Foto´s R. de Mos en E. van Engelen

De Flakstelling Den Dolder is vermoedelijk in April/Mei 1945 door een Sprengkommando opgeblazen. Her en der zijn in het landschap nog wel restanten van bunkertjes en opstelplaatsen te zien. Onder links de restanten van een standaard Flak munitiebunkertje te Den Dolder (Foto C. de Boer). Rechts een foto van hetzelde type bunker intact op de (3,7 cm) Flakstelling op de Stomperd (Foto R. de Mos).